Uprawy wiążące azot

Skąd bierze się zanieczyszczenie wód azotem? 

Wody naturalnie zawierają azotany, ale w znacznie mniejszych stężeniach niż obecnie obserwowane w większości wód. Zanieczyszczenie to jest spowodowane wymywaniem azotu z pól uprawnych jesienią. W tym okresie uzupełniane są rezerwy wód gruntowych. Jednocześnie, rośliny pobierają mniej wody, a zimowe deszcze nadal padają. Nadmiar wody przenika do gleby. Azotany, czyli jony azotu pobierane przez rośliny, są wysoce rozpuszczalne i przenikają do roztworu glebowego, skąd są wymywane.

Na początku XXI wieku na całym świecie wdrożono wiele planów działania mających na celu ograniczenie zanieczyszczenia azotem. Na przykład w Europie tę kwestię reguluje dyrektywa azotanowa. Nakłada ona obowiązek wyznaczenia obszarów wrażliwych, ustanowienia obowiązkowych programów działania i monitorowania ich skuteczności oraz stężenia azotanów w wodzie. Wymaga również opracowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej oraz szkolenia i informowania rolników.

Czym są uprawy wiążące azot?

Rośliny wiążące azot wysiewa się jesienią pomiędzy dwoma plonami głównymi. Można je zatem uznać za międzyplony, których głównym celem jest wiązanie azotu poprzez absorpcję przez korzenie.


Poza wiązaniem azotu, ten typ roślin okrywowych przynosi również inne korzyści agronomiczne:

• może być stosowany jako zielony nawóz. Po zniszczeniu uwalnia azot organiczny, który może pomóc w rozwoju następnej uprawy. Pozwala to zmniejszyć ilość azotu wymaganą dla danej uprawy,
• poprawia strukturę gleby: chroni przed wymywaniem i erozją gleby. Ponadto wzbogaca glebę w materię organiczną,
• zwiększa bioróżnorodność w zakresie mikroorganizmów, zwiększając ilość materii organicznej, a także makrofauny, zapewniając jej schronienie i pożywienie,
• wpływa korzystnie na zdrowotność plantacji, ograniczając populacje szkodników i zachwaszczenie,
• stanowi dodatkowe źródło paszy, bez konieczności zwiększania areału upraw. Może również służyć jako uprawa międzyplonowa o przeznaczeniu energetycznymi i być wykorzystana jako surowiec do biogazowni.

Częściej mówi się o ograniczeniu wymywania azotanów. Chodzi o to, aby ograniczyć wypłukiwanie azotanów dzięki zatrzymywaniu azotu w uprawach.

Rośliny okrywowe w siewie czystym, czy w mieszance?

Na ogół gatunki wykorzystywane jako międzyplony wiążące azot należą do jednej z następujących rodzin roślin: trawy, rośliny krzyżowe, bobowate, faceliowate. Wybór zależy od gospodarstwa i jego uwarunkowań agronomicznych.

 

Na wybór mają wpływ następujące czynniki: 

• warunki glebowe i klimatyczne w regionie,
• okres i czas trwania uprawy międzyplonowej,
• cele stosowania okrywy glebowej,
• zależy od metod i organizacji pracy (uprawa konwencjonalna, bezorkowa, ekologiczna, konserwująca glebę itp.),
• zwalczanie chwastów na polu, 
• data i metoda siewu upraw wiążących azot, a także długość cyklu i sposoby niszczenia (warunki pogodowe, takie jak mróz, zdolność gleby do rozkładania roślin okrywowych itp.),
• inne uprawy w płodozmianie,
• maszyny dostępne w gospodarstwie (rozdrabniacz, wał, kultywator ścierniskowy, różne siewniki itp.)

Gatunki mogą być wysiewane w siewie czystym lub w mieszankach.  Mieszanka pozwala wykorzystać zalety kilku gatunków. Czasami odradza się stosowanie samych roślin strączkowych. W praktyce często preferowane są mieszanki. Są mniej skuteczne, jeśli chodzi o wiązanie azotu w glebie, ponieważ pochłaniają azot atmosferyczny, ale są lepszym zielonym nawozem. W Europie, w przepisach ujęte są obszary proekologiczne (EFA). Ich celem jest zapewnienie dodatkowych korzyści dla środowiska. Na tych obszarach należy wysiewać co najmniej 2 gatunki z różnych rodzin botanicznych przez okres 3 miesięcy i nie stosować żadnych chemicznych środków ochrony roślin.

Przykłady roślin okrywowych w zależności od celów

Rośliny okrywowe wiążące azot, których celem jest uzyskanie wysokiego plonu biomasy, mogą być uprawiane w mieszance dwóch gatunków, takich jak gorczyca i owies, a nawet facelia. Są one przystosowane do różnych warunków glebowych i klimatycznych. Jeśli zawartość azotu jest wysoka, aby uniknąć jego utraty, można wybrać gatunki, które rozwijają się szybciej, takie jak rośliny krzyżowe. W przeciwnym razie dobrze sprawdzają się trawy o krótszym cyklu.
Do mieszanki na zielony nawóz warto dodać rośliny bobowate wiążące azotany. Przykładowe mieszanki to: owies, wyka i groch lub facelia i koniczyna.
Jeśli chcemy poprawić strukturę gleby, najlepiej zdecydować się na mieszanki gatunków o różnych systemach korzeniowych, takich jak rzodkiew z facelią i słonecznikiem lub wyką. 
W celu uzyskania poplonów przeznaczonych na paszę dla zwierząt, należy wybierać gatunki o wysokich wartościach odżywczych, takie jak owies i rośliny bobowate, życica lub koniczyna.

Kiedy wysiewać międzyplony wiążące azot?

Międzyplony wiążące azot to rośliny uprawiane jesienią. Powinny być wysiewane jak najwcześniej, gdy temperatury są jeszcze łagodne, aby umożliwić rozwój biomasy i lepsze wiązanie azotu. Należy jednak uważać, aby nie rozsiały się, jeśli zostaną posadzone zbyt wcześnie (np. gorczyca). Bardzo wczesny siew jest odpowiedni dla gatunków wymagających większej ilości światła i ciepła. Siew od połowy sierpnia umożliwia wcześniejszą uprawę gleby, w celu poprawy kontaktu nasion z glebą.

W praktyce roślinę okrywową można siać: 

• bardzo wcześnie, zaraz po zebraniu poprzedniego plonu, do połowy sierpnia. Bardzo wcześnie można siać: proso włoskie, grykę, koniczynę, soczewicę, groch, wykę, żyto, rzepak, bobik, sorgo,
• od połowy do końca sierpnia: rzepak, rzodkiew, facelię, owies, życicę,
• późno, od końca sierpnia do połowy września: gorczycę.

Należy zwrócić uwagę na problemy związane z pozostałościami środków fitosanitarnych w przypadku usunięcia okrywy roślinnej u niektórych gatunków (przykład sulfonylomocznika działającego na rośliny krzyżowe lub strączkowe).

Niektóre regiony mają obowiązkowe daty siewu, które mogą również wymagać przerwy po zbiorach.

Jak wysiewać międzyplony wiążące azot: metody siewu

Metody siewu zależą od wybranego gatunku. Niektóre uprawy są bardziej wymagające niż inne, więc potrzebują różnych maszyn i technik.
Uprawy niewymagające, takie jak owies lub gorczyca, mogą być rozsiewane rzutowo. Uprawy o umiarkowanych wymaganiach, takie jak wyka czy żyto, mogą być wysiewane za pomocą kultywatora ścierniskowego, podczas gdy inne gatunki wymagają siewu rzędowego lub siewu bezpośredniego.

W przypadku mieszanki roślin okrywowych zawierającej nasiona różnej wielkości, możliwy jest wysiew w dwóch etapach. Na przykład, można rzutowo wysiewać gorczycę i wysiewać rzędowo bobik ze względu na jego duże nasiona i większe wymagania.

Jak zniszczyć międzyplony wiążące azot?

Niszczenie międzyplonów wiążących azot może być łatwiejsze lub trudniejsze w zależności od ich wrażliwości na różne techniki, a także narzędzi dostępnych w gospodarstwie: 

• niektóre gatunki są łatwo niszczone przez mróz, na przykład wyka, która jest bardzo wrażliwa i zamarza w temperaturze 0°C. Czasami zaleca się rozdrabnianie, aby przyspieszyć rozkład, jeśli występuje duża ilość biomasy,
• przed siewem, rośliny okrywowe mogą być rozdrabniane, po czym czasami następuje uprawa ścierniska lub przykrycie. Wał tnący może mieć taki sam efekt. Technika ta jest jednak mniej skuteczna w przypadku traw, które odrastają,
• uprawa ścierniska nie tylko niszczy rośliny okrywowe, ale także spulchnia wierzchnią warstwę gleby, aby przygotować pole pod następną uprawę, lub pełni rolę mechanicznego odchwaszczania,
• orka. Pamiętaj o usunięciu przedpłużków, aby nie zakopać resztek na dnie bruzdy. Rozdrabnianie jest bardzo przydatne w przypadku dużej ilości biomasy, ponieważ przyspiesza jej rozkład,
• niszczenie chemiczne jest również bardzo powszechne (np. glifosat + 2,4D).

Upewnij się, że znasz lokalne przepisy odnośnie niszczenia międzyplonów wiążących azot.

Jakie inne środki mogą zapobiec zanieczyszczeniu wody azotanami?

Uprawa międzyplonów wiążących azot zapobiega zanieczyszczeniu środowiska azotanami. Możliwe jest również wdrożenie innych środków, w szczególności środków zapobiegawczych, takich jak: 

• posiadanie wystarczającej przestrzeni do przechowywania obornika w gospodarstwie,
• nawożenie w kluczowych momentach rozwoju roślin, polegające na podzieleniu nawożenia na mniejsze dawki,
• korzystanie z porad ekspertów udzielanych przez lokalne instytucje techniczne i rolnicze.