Od czasów średniowiecza, rolnictwo na całym świecie wypracowało liczne sposoby planowania płodozmianu — w tym klasyczny trzyletni system z ugorowaniem. Metody te są częścią tak zwanych praktyk agroekologicznych. Zmianowanie upraw przynosi wiele korzyści i jest dostosowywane do warunków glebowych oraz klimatycznych. Pod uwagę brana jest metoda uprawy (konwencjonalna, ekologiczna, minimalna uprawa lub siew bezpośredni), a także ceny rynkowe towarów i pojawiające się nowe możliwości. Poniżej przedstawiamy przykłady stosowanych płodozmianów.
Prosty płodozmian z 2 lub 3 uprawami
W regionach z dominacją upraw zbożowych zmianowanie jest często uproszczone — obejmuje dwie lub trzy rośliny, a niekiedy nawet monokulturę (jedna roślina). Jest to idealne rozwiązanie dla wysoko plonujących i wysokodochodowych upraw zbóż. Zazwyczaj, następstwo soja - kukurydza (jeden lub dwa lata z rzędu) występuje w uprawach zbożowych na równinach Środkowego Zachodu i Wielkich Równinach w środkowej części USA. Zboża, takie jak pszenica, są wysiewane, gdy panują bardziej ograniczające warunki (tj. gdy nawadnianie nie jest możliwe). We Francji rolnicy często łączą rzepak - pszenicę - jęczmień lub pszenicę - kukurydzę. W gospodarstwach hodowlanych często uwzględnia się tymczasowe użytki zielone lub ugory.
Korzyści agronomiczne wynikające z dłuższego płodozmianu: dlaczego i jakie uprawy?
Dywersyfikacja i wydłużenie płodozmianu oznacza, że rolnicy mogą zrównoważyć ryzyko finansowe i uzyskać bardziej stabilny dochód. Uprawa roślin wieloletnich jest możliwa w gospodarstwach hodowlanych lub w odpowiedzi na zapotrzebowanie — np. przy konieczności osuszania pól, przy zastosowaniu płodozmianu: np. kukurydza – soja (naprzemiennie) przez kilka lat, zakończone czteroletnią uprawą lucerny. Zróżnicowany system korzeniowy roślin uprawnych przyczynia się do poprawy struktury gleby. Taki płodozmian daje również możliwość rozrzucania obornika w odpowiednim terminie w celu poprawy żyzności gleby.
W przypadku płodozmianu rzepak - pszenica - jęczmień cykl można wydłużyć do 6 lat w następujący sposób: rzepak - pszenica ozima - jęczmień jary - kukurydza - pszenica ozima - groch jary, z dywersyfikacją upraw. Włączenie upraw jarych zmniejsza wskaźnik TFI (Treatment Frequency Index), czyli częstotliwość zabiegów ochrony roślin. Rośliny bobowate poprawiają żyzność i strukturę gleby. Jeśli pojawią się możliwości na rynku zbytu, płodozmian można rozszerzyć o inne uprawy, takie jak buraki lub ziemniaki.
Przykłady płodozmianu w rolnictwie konserwującym
Płodozmian jest jednym z filarów rolnictwa konserwującego glebę. Chwasty, choroby i szkodniki mogą być łatwiej zwalczane przy mniejszej liczbie zabiegów. W przykładach występują naprzemiennie rośliny dwuliścienne i jednoliścienne oraz uprawy jare i ozime. Możliwe typy roślin i ich powiązania to:
- soja lub groch - rzepak - pszenica - kukurydza,
- pszenica - kukurydza - ciecierzyca,
- pszenica ozima - pszenica jara - kukurydza - słonecznik,
- jęczmień jary - jęczmień ozimy - groch jary - pszenica ozima miękka - kukurydza na ziarno lub kiszonkę.
W rolnictwie konserwującym glebę rolnicy stosują międzyplony lub zielony nawóz, w szczególności uwzględniające rośliny bobowate. Rośliny te wspierają walkę z chwastami, ograniczają erozję, dostarczają materii organicznej i wzbogacają glebę. Można je wysiewać między dwoma uprawami, a nawet stosować jako stałą okrywę gleby (wsiewki lub poplony).
Korzyści z płodozmianu w rolnictwie ekologicznym
W rolnictwie ekologicznym stosowane są niektóre wieloletnie rośliny pastewne (trawy lub rośliny bobowate, takie jak lucerna lub koniczyna czerwona). Wpływają korzystnie na wiązanie azotu, zwalczanie chwastów i strukturę gleby. Powrót upraw następuje co 7 do 12 lat. W systemach uprawy zbóż, plany zmianowania wynoszą od 3 do 6 lat i obejmują tylko uprawy jednoroczne. Często stosowane są międzyplony i mieszanki roślin. Oto kilka przykładów:
- lucerna *3 - pszenica - mieszanka zbóż i roślin wysokobiałkowych - pszenica - pszenżyto,
- lucerna *2 - pszenica - pszenżyto - bobik jary - pszenica - orkisz - kukurydza,
- lucerna *3 - pszenica - pszenica - słonecznik - pszenica - żyto - koniczyna - pszenica - pszenica - pszenżyto.
Bez upraw wieloletnich rolnicy naprzemiennie uprawiają rośliny w zależności od gatunku:
- kukurydza - soja - pszenica,
- bobik - pszenica - pszenżyto - kukurydza,
- soja - pszenica - pszenżyto - orkisz.