Zrównoważone rolnictwo

W ciągu ostatniego stulecia rolnictwo znacznie się zmieniło, zarówno pod względem stosowanych praktyk, jak i liczby osób zatrudnionych w tym sektorze. Dzięki postępowi technologicznemu niewielka grupa ludzi zapewnia obecnie bezpieczeństwo żywnościowe całego kraju. Ta zmiana miała czasami negatywne skutki dla ekosystemu. Jednak około czterdzieści lat temu koncepcja zrównoważonego rozwoju rozprzestrzeniła się na sektor rolniczy. W odpowiedzi na skutki coraz intensywniejszej działalności rolniczej produkcja nie ma już wyłącznie charakteru ekonomicznego, ale także społeczny i środowiskowy. Rolnictwo staje się zrównoważone, ale jakie są podstawy tego sposobu produkcji?

Czym jest zrównoważone rolnictwo? 

Najbardziej powszechna definicja pojęcia zrównoważonego rolnictwa pochodzi od Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO). Jest to metoda produkcji oparta na trzech fundamentalnych filarach zrównoważonego rozwoju: 

• ekonomicznym, tj. gospodarstwo musi być w stanie utrzymać się z produkcji,
• praktyki rolnicze muszą być prowadzone z poszanowaniem środowiska naturalnego,
• kontekst społeczny musi być zadowalający. 
   

Takie podejście do produkcji jest zrównoważone i może być przekazywane przyszłym pokoleniom. 

Jakie są wyzwania związane ze zrównoważonym rolnictwem?

Wyzwania związane ze zrównoważonym rolnictwem można podzielić na trzy obszary: ekonomiczny, środowiskowy i społeczny. Aby zapewnić wyżywienie stale rosnącej populacji, należy produkować wystarczające ilości żywności, przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska i uwzględnieniu lokalnych uwarunkowań, co pozwoli zapewnić zrównoważony rozwój w perspektywie długoterminowej. Wyzwanie polega na tym, że te trzy podstawowe zasady są czasami sprzeczne. Stąd potrzeba globalnego myślenia o systemie w dłuższej perspektywie czasowej. Wkraczając na ścieżkę zrównoważonego rolnictwa, należy zasadniczo unikać celów krótkoterminowych. .  

Dlaczego zrównoważone rolnictwo musi być również wydajne?

Celem FAO jest wyeliminowanie głodu na świecie do 2030 roku. Jednak w raporcie dotyczącym globalnego kryzysu żywnościowego z 2023 r. oszacowano, że w 2022 r. ponad 250 mln osób nadal doświadczało poważnego braku bezpieczeństwa żywnościowego. Według raportu Organizacji Narodów Zjednoczonych z 2021 r. w 2019 r. głód dotknął 735 milionów ludzi. Istnieje wiele przyczyn takiego stanu rzeczy, między innymi konflikty, kryzysy gospodarcze i ekstremalne warunki pogodowe. Pojęcie jakości, nieodłącznie związane z aspektami środowiskowymi i społecznymi, jest ściśle powiązane z pojęciem ilości, tj. plonami rolnymi, bez których producent nie mógłby przetrwać, a ludność nie miałaby się czym wyżywić.

Jaki rodzaj rolnictwa jest najbardziej zrównoważony?

Rolnictwo intensywne, rolnictwo ekologiczne, rolnictwo zrównoważone, rolnictwo konserwujące, permakultura i rolnictwo rodzinne to terminy używane w odniesieniu do metod produkcji rolnej. Ale która metoda jest najbardziej zrównoważona? Która metoda powoduje najmniejsze emisje gazów cieplarnianych? Która jest najbardziej opłacalna? Która z nich jest najzdrowsza? Nie ma prostych odpowiedzi, ponieważ w ramach każdej metody występują duże różnice w systemach produkcji. Istnieje jednak, kilka uniwersalnych technik, które mają na celu kształtowanie najbardziej zrównoważonego ekosystemu rolnego .

Jak mierzyć zrównoważony rozwój gospodarstwa rolnego?

FAO proponuje wskaźnik zrównoważonego rolnictwa. Bazuje on na odsetku gospodarstw rolnych prowadzących zrównoważoną działalność w danym obszarze (wskaźnik celów zrównoważonego rozwoju (SDG)). Wśród kryteriów wskaźnika, w ramach trzech głównych filarów zrównoważonego rolnictwa, znajdują się: 

• wartość produkcji rolnej na hektar (filar ekonomiczny), 
• dochód netto gospodarstwa rolnego (filar ekonomiczny),
• mechanizmy ograniczania ryzyka (filar ekonomiczny),
• występowanie degradacji gleby (filar środowiskowy),
• zmiany w dostępności wody (filar środowiskowy),
• zarządzanie nawozami (filar środowiskowy),
• zarządzanie środkami ochrony roślin (filar środowiskowy),
• praktyki sprzyjające różnorodności biologicznej (filar środowiskowy),
• stawki wynagrodzeń (filar społeczny),
• pomiar skali doświadczania braku bezpieczeństwa żywnościowego (FIES) (filar społeczny),
• gwarantowane prawa własności gruntów (filar społeczny).
   

Metoda obliczeniowa jest stosowana na całym świecie.

Który kraj ma najbardziej zrównoważone rolnictwo?

Dział badań i analiz grupy Economist proponuje wskaźnik: FSI (wskaźnik zrównoważonego rozwoju żywności). Opiera się na 38 wskaźnikach i 95 indywidualnych miernikach. Podzielono je na trzy kategorie: marnotrawstwo żywności i wody, zrównoważone metody rolnicze oraz zarządzanie kwestiami przemysłowymi. Jeśli chodzi o zrównoważony rozwój rolnictwa, przykładowe wskaźniki to: wpływ na środowisko nawozów i środków chemicznych, odsetek gruntów uprawianych metodami ekologicznymi, odsetek gruntów rolnych będących własnością rolników, jakość produktów, pogłowie zwierząt, dywersyfikacja upraw, różnorodność biologiczna, emisje gazów pochodzenia rolniczego, dostosowanie do zmian klimatu itp.
Krajami o najlepszych wskaźnikach w 2024 r. są Finlandia, Estonia, Austria i Tanzania.

Czy istnieje wsparcie dla rozwoju bardziej zrównoważonego gospodarstwa rolnego? 

Zaangażowanie się w zrównoważone rolnictwo często wiąże się z nowymi technikami i uprawami, które niekoniecznie są częścią lokalnych programów szkoleniowych lub metod pracy. Często wymaga to zmiany praktyk, a nawet całkowitej zmiany modelu działania gospodarstwa. Szkolenia i wsparcie finansowe są niezbędne do wdrożenia tych zmian. Na to poważne wyzwanie polityka rolna odpowiada konkretnymi programami wsparcia. Od 2005 r. Unia Europejska zapewnia wsparcie finansowe wszystkim rolnikom, którzy spełniają określone wymogi środowiskowe, takie jak magazynowanie węgla w glebie, gospodarka wodna, ochrona gleby i zapobieganie degradacji siedlisk naturalnych. Od 2013 r., 30% pomocy jest uzależnione od przestrzegania praktyk rolniczych, takich jak zachowanie trwałych użytków zielonych, dywersyfikacja upraw i ochrona obszarów ekologicznych. W 2023 r. europejska WPR (wspólna polityka rolna) wprowadziła programy ekologiczne, w ramach których im bardziej przyjazne dla środowiska są praktyki stosowane w gospodarstwie, tym wyższe są korzyści finansowe.

Innowacje techniczne i zrównoważony rozwój: rozwiązania dla zrównoważonego rolnictwa?

Fenomenalny wzrost wydajności rolnictwa w XXI wieku nie byłby możliwy bez rozwoju maszyn, genetycznie ulepszonych upraw i stosowania środków chemicznych. Oprócz ogromnego wzrostu wydajności, te innowacje technologiczne znacznie poprawiły warunki pracy. Obecnie są one coraz częściej wykorzystywane do rozwijania zrównoważonego rolnictwa, w celu ochrony zasobów naturalnych. Celem jest ograniczenie nakładów, bardziej efektywne zarządzanie zadaniami i zasobami oraz wdrożenie globalnej strategii rolniczej itp. Dane dotyczące gospodarstw rolnych stają się nieocenionym źródłem informacji, służącym poprawie wyników w trzech filarach zrównoważonego rolnictwa.

Zrównoważony rozwój a konsument: jaką rolę odgrywa konsument?

Konsumenci odgrywają kluczową rolę w promowaniu zrównoważonych metod uprawy. Będąc bardziej świadomymi konsekwencji swoich zakupów i szukając pewności, mogą oni decydować się na „zrównoważone” zakupy, na przykład produkty przyjazne dla środowiska, żywność w mniejszych opakowaniach, kupować mniej, za to produkty lepszej jakości, wybierać lokalne i sezonowe produkty oraz kupować bezpośrednio od producenta. 
Gospodarka odpadami staje się również kluczową kwestią zrównoważonego rozwoju dla konsumentów i branży gastronomicznej. Każdego roku na całym świecie marnuje się prawie 570 milionów ton żywności, co stanowi prawie 61% wszystkich odpadów spożywczych. Aby ograniczyć ilość odpadów, należy skupić się na ich źródle: nadmiernych zakupach i złym planowaniu. 

Źródła:

• https://www.fao.org/newsroom/detail/122-million-more-people-pushed-into-hunger-since-2019-due-to-multiple-crises--reveals-un-report
• https://sarep.ucdavis.edu/sustainable-ag#:~:text=Sustainable+agriculture+presents+an+opportunity,healthy+economies+in+rural+communities.  
• https://www.fsinplatform.org/sites/default/files/resources/files/GRFC2023-brief-FR.pdf 
• https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/32da2942-3854-4736-af19-877b3ab22d35/content 
• https://sustainability.hapres.com/htmls/JSR_1101_Detail.html 
• https://impact.economist.com/projects/foodsustainability/interactive-world-map/ 
• https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-2023-27_fr#keyareasofreform